Mô tơ là gì ? Mô tơ (tiếng Pháp: Moteur, tiếng Anh: Motor) là một thiết bị tạo ra chuyển động, như một động cơ, nó thường được dùng để chỉ một động cơ điện hoặc một động cơ đốt trong. Bộ phận này là máy điện dùng để chuyển đổi năng lượng điện sang năng lượng cơ. Máy điện dùng để chuyển đổi ngược lại (từ cơ sang điện) được gọi là máy phát điện hay dynamo. Các motor – động cơ điện thường gặp dùng trong gia đình như quạt điện, tủ lạnh, máy giặt, máy bơm nước, máy hút bụi…

1. Cấu tạo của mô tơ điện

Cơ cấu động cơ điện không đồng bộ phụ thuộc vào kiểu loại vỏ bọc kín hoặc hở, là do hệ thống làm mát bằng cánh quạt thông gió đặt ở bên trong hay bên ngoài động cơ điện.
Nhìn chung động cơ điện – mô tơ có hai phần chính là phần tĩnh và phần quay.

1.1. Phần tĩnh

Phần tĩnh hay còn gọi là stato gồm hai bộ phận chính là lõi thép và dây quấn

a. Lõi thép:

Là bộ phận dẫn từ của máy có dạng hình trụ rỗng, lõi thép được làm bằng các lá thép kỹ thuật điện dày 0,35 đến 0,5 mm, được dập theo hình vành khăn, phía trong có xẻ rảnh để đặt dây quấn và được sơn phủ trước khi ghép lại.

b. Dây quấn:

Dây quấn stato làm bằng dây đồng hoặc dây nhôm đặt trong các rãnh của lõi thép.
Hai bộ phận chính trên còn có các bộ phận phụ bao bọc lõi thép là vỏ máy được làm bằng nhôm hoặc gang dùng để giữ chặt lõi thép phía dưới là chân đế để bắt chặt vào bệ máy, hai đầu có hai nắp làm bằng vật liệu cùng loại với vỏ máy, trong nắp có ổ đỡ (hay còn gọi là bạc) dùng để đỡ trục quay của rôto.

1.2. Phần quay.

Hay còn gọi là rôto, gồm có lõi thép, dây quấn và trục máy.

a. Lõi thép:

Có dạng hình trụ đặc làm bằng các lá thép kỹ thuật điện, dặp thành hình dĩa và ép chặt lại, trên mặt có các đường rãnh để đặt các thanh dẩn hoặc dây quấn. Lõi thép được ghép chặt với trục quay và đặt trên hai ổ đở của stato.

b. Dây quấn:

Trên rôto có hai loại: rôto lồng sóc và rôto dây quấn.

•  Loại rôto dây quấn có dây quấn giống như stato, loại này có ưu điểm là môment quay lớn nhưng kết cấu phức tạp, giá thành tương đối cao.
•  Loại rôto lồng sóc: kết cấu của loại này rất khác với dây quấn của stato. Nó được chế tạo bằng cách đúc nhôm vào các rãnh của rôto, tạo thành các thanh nhôm và được nối ngắn mạch ở hai đầu và có đúc thêm các cánh quạt để làm mát bên trong khi rôto quay.

Phần dây quấn được tạo từ các thanh nhôm và hai vòng ngắn mạch có hình dạng như một cái lồng nên gọi là rôto lồng sóc. Các đường rãnh trên rôto thông thường được dập xiên với trục, nhằm cải thiện đặc tính mở máy và giảm bớt hiện tượng rung chuyển do lực điện từ tác dụng lên rôto không liên tục.

2. Nguyên lý hoạt động của motor điện – động cơ điện

Muốn cho động cơ làm việc, stato của động cơ cần được cấp dòng điện xoay chiều. Dòng điện qua dây quấn stato sẽ tạo ra từ trường quay với tốc độ:n=60. f/p (vòng/phút)

trong đó: f- là tần số của nguồn điện

p- là số đôi cực của dây quấn stato

Trong quá trình quay từ trường này sẽ quét qua các thanh dẫn của rôto, làm xuất hiện sức điện động cảm ứng. Vì dây quấn rôto là kín mạch nên sức điện động này tạo ra dòng điện trong các thanh dẫn của rôto. Các thanh dẫn có dòng điện lại nằm trong từ trường, nên sẽ tương tác với nhau, tạo ra lực điện từ đặc vào các thanh dẫn.

Tổng hợp các lực này sẽ tạo ra môment quay đối với trục rôto, làm cho rôto quay theo chiều của từ trường.

Khi ĐC làm việc, tốc độ của rôto (n) luôn nhỏ hơn tốc độ của từ trường (n1) ( tứclà n

Kết quả là rôto quay chậm lại nên luôn nhỏ hơn n1, vì thế động cơ được gọi là động cơ không đồng bộ.

Độ sai lệch giữa tốc độ rôto và tốc độ từ trường được gọi là hệ số trượt, ký hiệu là: S và được tính bằng:

Thông thường hệ số trượt vào khoảng 2% đến 10%

Phân loại, ưu nhược điểm của motor điện

Ngày nay máy điện (động cơ điện) xoay chiều ngày càng được sử dụng rộng rãi và phổ biến để sản xuất, để truyền tải…,cả máy phát và động cơ điện xoay chiều đều có cấu tạo đơn giản và công suất lớn, dễ vận hành… nhờ có nhiều tính năng ưu việt. Vậy ưu nhược điểm của động cơ điện một chiều là gì ? Cùng DICO tìm hiểu để rõ hơn về động cơ điện một chiều nhé.

Xem thêm: Đông cơ điện một pha – motor điện một pha là gì ?

1. Phân loại động cơ điện một chiều

Có 4 loại động cơ điện một chiều thường được sử dụng nhiều :

• Cuộn dây kích từ được nối song song với phần ứng là các bộ phận của :Động cơ điện một chiều kích từ song song:
• Phần ứng và phần kích từ được đem đến từ hai nguồn riêng rẽ là bộ Động cơ điện một chiều kích từ độc lập
• Động cơ điện một chiều kích từ hỗn hợp: cấu tạo từ 2 cuộn dây kích từ, một cuộn nối song song với phần ứng và một cuộn nối tiếp với phần ứng.
• Cuộn dây kích từ được gắn nối tiếp với phần ứng là bộ phận của :Động cơ điện một chiều kích từ nối tiếp .

2. Ưu, nhược điểm của động cơ điện một chiều

Động cơ điện một chiều giữ vị trí thứ 5 trong công nghiệp giao thông vận tải, và các thiết bị cần điều khiển tốc độ quay liên tục trong phạm vi lớn (vd: trong máy cán thép, máy công cụ lớn, đầu máy điện…). Tuy nhiên so với động cơ không đồng bộ để chế tạo động cơ điện một chiều cùng kích thước thì giá thành lớn hơn do sử dụng nhiều kim loại màu, bảo quản, chế tạo cổ góp phức tạp.Nhưng máy điện một chiều vẫn không thể thiếu trong nền sản xuất hiện đại nhờ các ưu điểm của nó.

Ưu điểm của động cơ điện một chiều là dùng làm động cơ điện hay máy phát điện trong nhiều điều kiện làm việc khác nhau. Nhưng ưu điểm lớn nhất của động cơ điện một chiều đó là điều chỉnh, thay đổi tốc độ và khả năng làm việc trong điều kiện quá tải. Động cơ điện một chiều không những có thể điều chỉnh rộng và chính xác , mạch điều khiển đơn giản hơn đồng thời lại đạt chất lượng cao so với động cơ điện không đồng bộ.

Động cơ điện một chiều có nhược điểm chủ yếu là có hệ thống cổ góp- chổi than nên vận hành kém độ chính xác và không đảm bảo an toàn an toàn trong các môi trường rung chấn, dễ cháy nổ.